Pasek boczny artykułu

Przesłane
31 lipca 2024
Opublikowane
18 grudnia 2024
Pobieranie
PDF
Statystyczny
Read Counter : 37 Pobieranie : 10

Treść głównego artykułu

Abstrakt

Obowiązujące w prawie prywatnym od niemal sześćdziesięciu lat rozwiązania normatywne w obszarze sytuacji prawnej osób niepełnosprawnych psychicznie i intelektualnie są archaiczne i nieodpowiadające standardom międzynarodowym. Współcześnie krytykowana jest zwłaszcza instytucja ubezwłasnowolnienia. Dynamiczny rozwój idei praw człowieka oraz stopniowo, ale skutecznie dokonująca się zmiana w podejściu do problematyki osób niepełnosprawnych psychicznie i intelektualnie w sposób oczywisty generuje potrzebę współczesnego spojrzenia na instytucję ubezwłasnowolnienia. W tym kontekście nie do zaakceptowania pozostają przyjęte w polskim prawie prywatnym rozwiązania normatywne urzeczywistniające archaiczny model „ochrony” oparty na pozbawieniu albo ograniczeniu zdolności do czynności prawnych osób niepełnosprawnych psychicznie czy intelektualnie, a w konsekwencji wyłączający je z samodzielnego uczestniczenia w obrocie prawnym. Indywidualistyczne podejście do osób niepełnosprawnych, rzeczywiste respektowanie ich wolności i autonomii wyklucza zachowanie substytucyjnego modelu podejmowania decyzji jako zasady. Rozwiązania normatywne oparte na takim modelu pomijają najistotniejszy element podejmowania decyzji, jakim jest autonomia i wola podmiotu. Ubezwłasnowolnienie nie służy już celom, do realizacji których zostało wprowadzone, a pozbawienie albo ograniczenie prawa decydowania o sobie nie może być uznawane za jakikolwiek instrument ochrony osób niepełnosprawnych psychicznie i intelektualnie. Ubezwłasnowolnienie jest postrzegane wręcz jako realne zagrożenie, które czyni niemożliwym wyrównywanie szans osób niepełnosprawnych, w tym w szczególności dążenie do ich integracji ze społeczeństwem, zagwarantowanie ich samodzielności i niezależności. Wprowadzenie instytucji pełnomocnictwa opiekuńczego należy taktować jako wstęp do zmian w systemie prawnym, które we współczesnym świecie wydają się wręcz nieuchronne.  

Słowa kluczowe

ubezwłasnowolnienie całkowite, ubezwłasnowolnienie częściowe, przedstawicielstwo ustawowe, opieka, kuratela, pełnomocnictwo opiekuńcze, niepełnosprawność complete incapacitation, partial incapacitation, legal plenipotentiary powers, care, custody, custodial plenipotentiary powers, disability

Szczegóły artykułu

Creative Commons License

Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.

Referencje

  1. Balwicka-Szczyrba Małgorzata, „Rozważania nad wsparciem osób starszych w obrocie cywilnoprawnym” Acta Iuris Stetinensis, nr 39 (2022): 9-22.
  2. Balwicka-Szczyrba Małgorzata, Anna Sylwestrzak, „Instytucja ubezwłasnowolnienia w perspektywie unormowań Konstytucji RP oraz Konwencji ONZ o prawach osób niepełnosprawnych” Gdańskie Studia Prawnicze, t. XI (2018): 151-167.
  3. Domański Maciej, „Konwencja ONZ o prawach osób niepełnosprawnych w interpretacji Komitetu do spraw praw osób niepełnosprawnych a podstawowe instytucje prawa cywilnego” Prawo w działaniu. Sprawy cywilne, nr 40 (2019): 123-165.
  4. Domański Maciej, „Ubezwłasnowolnienie w prawie polskim a wybrane standardy międzynarodowej ochrony praw człowieka” Prawo w działaniu. Sprawy cywilne, nr 17 (2014): 7-48.
  5. Domański Maciej, Względne przeszkody małżeńskie. Warszawa: Wolters Kluwer, 2013.
  6. Drobot Jolanta, „Ubezwłasnowolnienie całkowite na tle rozwiązań europejskich” Radca Prawny, nr 1 (2020): 115-132.
  7. Góraj Andrzej, „Wpływ ubezwłasnowolnienia na losy osób ubezwłasnowolnionych” Psychiatria Polska, nr 1-2 (1982): 39-44.
  8. Górski Antoni, Jan Paweł Górski, „Zmiany w postępowaniu o ubezwłasnowolnienie” Przegląd Sądowy, nr 11-12 (2007): 15-24.
  9. Greguła Joanna, „Przedstawicielstwo opiekuńcze – projekt nowej instytucji w prawie rodzinnym” Krakowski Przegląd Notarialny, nr 2 (2016): 17-48.
  10. Grzejszczak Roman, Małgorzata Szeroczyńska, „Ubezwłasnowolnienie i inne formy wsparcia dla osób z niepełnosprawnością intelektualną w Polsce – teoria i praktyka”, [w:] Jeśli nie ubezwłasnowolnienie, to co? Prawne formy wsparcia osób z niepełnosprawnością intelektualną, red. Karolina Kędziora. Warszawa: Polskie Towarzystwo Prawa Antydyskryminacyjnego, 2012.
  11. Gudowski Jacek, „Ubezwłasnowolnienie – relikt normatywny czy przejaw prawnego obskurantyzmu?”, [w:] Ius et Ratio. Księga jubileuszowa dedykowana Profesor Elżbiecie Skowrońskiej-Bocian, red. Witold Borysiak. Jacek Wierciński, Agnieszka Gołaszewska, Marcin Maria Olechowski. 126-141. Warszawa: Wolters Kluwer, 2022.
  12. Hajdukiewicz Danuta, Opiniowanie sądowo-psychiatryczne w sprawach cywilnych. Warszawa: Instytut Psychiatrii i Neurologii, 2008.
  13. Heitzman Janusz, „Opiniowanie w sprawach cywilnych”, [w:] Psychiatria, red. Marek Jarema, Jolanta Rabe-Jabłońska. Warszawa: Wydawnictwo Lekarskie PZWL, 2011.
  14. Kleniewska Irena, „Praktyka sądowa w zakresie ustanawiania i nadzorowania opieki dla osoby ubezwłasnowolnionej całkowicie” Prawo w działaniu. Sprawy cywilne, nr 4 (2008): 104-118.
  15. Kleniewska Irena, Małgorzata Szeroczyńska, „Założenia uregulowania w polskim prawie instytucji asystenta prawnego osoby z niepełnosprawnością intelektualną lub psychospołeczną”, [w:] Jeśli nie ubezwłasnowolnienie, to co? Prawne formy wsparcia osób z niepełnosprawnością intelektualną, red. Karolina Kędziora. Warszawa: Polskie Towarzystwo Prawa Antydyskryminacyjnego, 2012.
  16. Kociucki Leszek, „Niektóre problemy nowelizacji polskiego prawa o ubezwłasnowolnieniu” Studia Prawnicze, z. 3 (2013): 103-122.
  17. Kociucki Leszek, Zdolność do czynności prawnych osób dorosłych i jej ograniczenia. Warszawa: C. H. Beck, 2011.
  18. Kodeks postępowania cywilnego, t. III, Postępowanie nieprocesowe, w razie zaginięcia lub zniszczenia akt, zabezpieczające i egzekucyjne. Komentarz do artykułów 506-1088, red. Kazimierz Piasecki, Andrzej Marciniak. Warszawa: C. H. Beck, 2012.
  19. Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz. Postępowanie rozpoznawcze. Postępowanie zabezpieczające, red. Tadeusz Ereciński. Warszawa: Lexis Nexis, 2012.
  20. Krzekotowska Krystytna, „Ubezwłasnowolnienie w prawie polskim” Zeszyty Naukowe Instytutu Badania Prawa Sądowego, nr 32 (1989): 50-60.
  21. Księżak Paweł, „art. 12 i 16.ʺ W Kodeks cywilny. Komentarz. Część ogólna, red. Małgorzata Pyziak-Szafnicka. Lex, 2014.
  22. Księżak, Paweł, „art. 16.”, [w:] Kodeks cywilny. Komentarz, red. Witold Borysiak. Warszawa: C. H. Beck, 2024, Legalis.
  23. Kurowski Krzysztof, „Niepełnosprawność i osoba niepełnosprawna – od medycznego do społecznego modelu niepełnosprawności” Biuletyn Rzecznika Praw Obywatelskich, nr 10 (2012): 8-15.
  24. Kurowski Krzysztof, „Ubezwłasnowolnienie?” Psychiatria. Pismo dla praktyków, nr 3 (2015): 14-16.
  25. Lipowicz Irena, „Wprowadzenie” Biuletyn Rzecznika Praw Obywatelskich, nr 10 (2012): 5-7.
  26. Lubiński Kazimierz, Postępowanie o ubezwłasnowolnienie. Warszawa: Wydawnictwo Prawnicze, 1979.
  27. Ludwiczak Larysa, Ubezwłasnowolnienie w polskim systemie prawnym. Warszawa: Lexis Nexis, 2012.
  28. Machnikowski Piotr, „Instytucja opieki nad pełnoletnim w pracach Komisji Kodyfikacyjnej Prawa Cywilnego w latach 2012-2015” Państwo i Prawo, z. 4 (2019): 133-142.
  29. Machnikowski Piotr, „Pełnomocnictwo opiekuńcze w pracach Komisji Kodyfikacyjnej Prawa Cywilnego w latach 2012-2015” Rejent, nr 5 (2016): 50-59.
  30. Małgorzata Pyziak-Szafnicka, „Ubezwłasnowolnienie jako środek ochrony osób dotkniętych chorobami otępiennymi i chorobą Alzheimera – aktualna regulacja i projektowane zmiany” Studia Prawno-Ekonomiczne, t. CXI (2019): 63-77.
  31. Manowska Małgorzata, Piotr Gałecki, „Procesowe i materialne aspekty ochrony praw osoby, wobec której toczy się postępowanie o ubezwłasnowolnienie (część I)” Psychiatria Polska, nr 1 (2019): 167-176.
  32. Manowska Małgorzata, Piotr Gałecki, „Procesowe i materialne aspekty ochrony praw osoby, wobec której toczy się postępowanie o ubezwłasnowolnienie (część II)” Psychiatria Polska, nr 1 (2019): 77-189.
  33. Mańkowska Zofia, Ubezwłasnowolnienie i inne formy wsparcia osób żyjących z chorobą otępienną, w tym z chorobą Alzheimera. Przegląd systemów wsparcia z chorobami otępiennymi na świecie. Warszawa: Biuro Rzecznika Praw Obywatelskich, 2021. https://.bip.brpo.gov.pl.
  34. Markiewicz Inga, Janusz Heitzman, Anna Pilszyk, „Ubezwłasnowolnienie – instytucja wciąż potrzebna?” Psychiatria, nr 4 (2014): 203-209.
  35. Mróz Dominika, „Krytycznie wobec postulatu zniesienia ubezwłasnowolnienia w kontekście harmonizacji polskiego prawa cywilnego z Konwencją ONZ o prawach osób niepełnosprawnych” Acta Iuris Stetinensis, nr 4 (2011): 7-43.
  36. Paprzycki Lech Krzysztof, „Psychiatryczno-neurologiczno-psychologiczne aspekty postępowania cywilnego w przedmiocie ubezwłasnowolnienia – zagadnienia wybrane” Palestra, nr 1-2 (2009): 9-21.
  37. Pasieka-Kuzara Marta, „Bliski koniec instytucji ubezwłasnowolnienia?” Transformacje Prawa Prywatnego, nr 2 (2021): 85-104.
  38. Pazdan Maksymilian, „Osoby fizyczne”, [w:] System Prawa Prywatnego, t. I, Prawo cywilne – część ogólna, red. Marek Safjan. Warszawa: C. H. Beck, 2012.
  39. Sylwestrzak Anna, „Władza rodzicielska nad dzieckiem ubezwłasnowolnionym całkowicie” Prawo i Więź, nr 3 (2022): 161-178.
  40. Sylwestrzak Anna, Glosa do postanowienia SN z dnia 16 kwietnia 2010r., IV CSK 470/09. http://lex.online.wolterskluwer.pl.
  41. Tomaszewska Monika, Charakter prawny decyzji o ubezwłasnowolnienie w sądowym stosowaniu prawa. Toruń: Wydawnictwo Adam Marszałek, 2008.
  42. Urnst Eryk, „Ubezwłasnowolnienie” Transformacje Prawa Prywatnego, nr 4 (2010): 21-32.
  43. Wilejczyk Magdalena, Zagadnienia etyczne części ogólnej prawa cywilnego. Warszawa: C. H. Beck, 2014.
  44. Witczak Władysław, Hanna Witczak, „Szczególny charakter dowodu z opinii biegłych w postępowaniu o ubezwłasnowolnienie”, [w:] Universitati serviens. Księga pamiątkowa ku czci Księdza Profesora Stanisława Wilka SDB, red. Janusz Walkusz, Marzena Krupa. Lublin: Wydawnictwo KUL, 2014.
  45. Wołowicz-Ruszkowska Agnieszka, „Niepełnosprawność intelektualna – wielowymiarowość zjawiska”, [w:] Osoba z niepełnoprawnością intelektualną w postępowaniach sądowych i przed innymi organami, red. Monika Zima-Parjaszewska. 15-47. Warszawa: Polskie Stowarzyszenie na Rzecz Osób z Upośledzeniem Umysłowym, 2015.
  46. Wójcik Sylwester, „Glosa do postanowienia SN z dnia 15 maja 1969r. (I CR 132/68)” Nowe Prawo, nr 1 (1970): 114-124.
  47. Zaradkiewicz Kamil, „Ubezwłasnowolnienie – perspektywa konstytucyjna a instytucja prawa cywilnego”, [w:] Prawa osób z niepełnosprawnością intelektualną lub psychiczną w świetle międzynarodowych instrumentów ochrony praw człowieka, red. Dorota Pudzianowska. 190-213. Warszawa: Wolters Kluwer, 2014.
  48. Zima Monika, „Sprawni w prawie. Ubezwłasnowolnienie osoby z niepełnosprawnością intelektualną. Warszawa: Polskie Stowarzyszenie na rzecz Osób z Upośledzeniem Umysłowym, 2007.
  49. Zima-Parjaszewska Monika, „Artykuł 12 Konwencji ONZ o prawach osób z niepełnosprawnościami a ubezwłasnowolnienie w Polsce” Studia Prawnicze, z. 2 (2013): 79-102.
  50. Zima-Parjaszewska Monika, „Równość osób z niepełnosprawnościami wobec prawa – sytuacja prawna osób ubezwłasnowolnionych” Biuletyn Rzecznika Praw Obywatelskich, nr 10 (2012): 16-25.
  51. Zima-Parjaszewska Monika, „Status prawny osoby z niepełnosprawnością intelektualną w świetle Konwencji Narodów Zjednoczonych o prawach osób z niepełnosprawnościami i innych aktów prawa międzynarodowego”, [w:] Osoba z niepełnoprawnością intelektualną w postępowaniach sądowych i przed innymi organami, red. Maria Zima-Parjaszewska. Warszawa: Polskie Stowarzyszenie na Rzecz Osób z Upośledzeniem Umysłowym, 2015.
  52. Zoń Katarzyna Maria, „O potrzebie nowelizacji przepisów Kodeksu cywilnego w zakresie instytucji ubezwłasnowolnienia”, [w:] Wokół rekodyfikacji prawa cywilnego. Prace jubileuszowe, red. Piotr Stec, Mariusz Załucki. 135-150. Kraków: Oficyna Wydawnicza AFM, 2015.