Pasek boczny artykułu
Treść głównego artykułu
Abstrakt
W wieku XVI w ramach procesu sądowego ziemskiego obowiązującego w Polsce dokonała się ewolucja środków i postępowania dowodowego w nim przewidzianego. Rozwijający się dotychczas w drodze zwyczajowej, głównie opartej na praktyce sądów małopolskich, proces karny ziemski pod wpływem konstytucji sejmowych stopniowo ewoluował. Spośród szerokich planów naprawy prawa obowiązującego w Polsce najpilniejszą w tym zakresie była reforma procesu sądowego mająca bezpośredni wpływ na funkcjonowanie organów wymiaru sprawiedliwości. W ramach niej udało się dokonać jedynie kodyfikacji prawa karnego procesowego, wydając w 1523 r. Formula processus. Byłą to jedyna udana próba kodyfikacji i unifikacji prawa w Rzeczypospolitej szlacheckiej. W wyniku ewolucji procesu ziemskiego w XVI w. nastąpiła zmiana hierarchii środków dowodowych w nim występujących. Stopniowo traciła na znaczeniu przysięga stron a zyskiwały różne formy świadectw urzędowych (oględziny, dokumenty). Pod koniec omawianego okresu wykształciła się instytucja skrutynium z czasem jedna z najważniejszych instytucji postpowania dowodowego w ramach polskiego procesu ziemskiego. Pojawiły się w nim także elementy zwiększające inkwizycyjność procesu ziemskiego, mające na celu zapewnienie skuteczności postępowania sądowego.
Słowa kluczowe
Szczegóły artykułu
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.
Referencje
- Balzer Oswald, Przewód sądowy polski w zarysie (Wykład uniwersytecki). Lwów: Towarzystwo Naukowe, 1935.
- Bardach Juliusz, „Statuty litewskie – pomniki prawa doby Odrodzenia”, [w:] Dzieje kodyfikacji prawa. Materiały na konferencję historyków prawa w Karpaczu. 11-42. Poznań: Polskie Towarzystwo Historyczne. Komisja Historyczno-Prawna, 1974.
- Borkowska-Bagieńska Ewa, Historia prawa sądowego. Warszawa: Lexis Nexis, 2010.
- Bukowska Krystyna, Tomasz Drezner 1560-1610. Polski romanista XVII wieku i jego znaczenie dla nauki prawa w Polsce. Warszawa: Wydawnictwo Prawnicze, 1960.
- Estreicher Stanisław, Wykłady z historii ustroju państwa i prawa na zachodzie Europy. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2000.
- Janicka Danuta, „Dowody w procesie karnym w świetle trzech rewizji prawa chełmińskiego z XVI wieku”, [w:] Historia prawa. Historia kultury. Liber memorialis Vitoldo Maisel dedicatus, red. Ewa Borkowska-Bagieńska, Henryk Olszewski. 167-183. Poznań: „Printer”, 1994.
- Janicka Danuta, „Wszczęcie postępowania karnego w świetle trzech rewizji prawa chełmińskiego z XVI wieku” Acta Universitatis Nicolai Copernici. Nauki Humanistyczno-Społeczne. Prawo, z. 304 (1996): 89-114.
- Kaczmarczyk Zdzisław, „Demokracja szlachecka”, [w:] Zdzisław Kaczmarczyk, Bogusław Leśnodorski, Historia państwa i prawa Polski, t. II, Od połowy XV wieku do r. 1795. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1968.
- Kutrzeba Stanisław, Dawne polskie prawo sądowe w zarysie (I. Prawo karne. II. Postępek sądowy). Lwów-Warszawa-Kraków: Zakład Narodowy Imienia Ossolińskich, 1927.
- Matuszewski Jacek S., „Bliższość do dowodu w Statutach Kazimierza Wielkiego” Studia z Dziejów Państwa i Prawa Polskiego, t. V (2000): 47-59.
- Mikołajczyk Marian, „Kilka uwag o torturach w prawie ziemskim w Polsce”, [w:] Z dziejów sądów i prawa, red. Adam Lityński. 55-64. Katowice: Uniwersytet Śląski, 1992.
- Mikołajczyk Marian, Proces kryminalny w miastach Małopolski XVI-XVIII wieku. Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, 2013.
- Mikołajczyk Marian, „Stan badań nad procesem ziemskim w Polsce XVI-XVIII wieku”, [w:] Z dziejów prawa Rzeczypospolitej Polskiej, red. Adam Lityński. 35-61. Katowice: Uniwersytet Śląski, 1991.
- Moniuszko Adam, „Iuramentum corporale praestitit. Przyczynek do badań nad przysięgą dowodową w koronnym procesie ziemskim u schyłku XVI stulecia” Coųiyт. Aльмaнax coųiaльнoї icтopiї, Binycк 9 (2010): 361-372.
- Moniuszko, Adam. „Postulaty zmian w ziemskim procesie koronnym a próba jego reformy na przełomie XVI i XVII wieku.” Zeszyty Prawnicze UKSW, z. 5 (2005): 147 – 173.
- Moniuszko Adam, Prawo sądowe Rzeczypospolitej szlacheckiej (XVI-XVIII w.). Zarys wykładu z wyborem źródeł. Warszawa: Campidoglio, 2017.
- Naworski Zbigniew, „Próby kodyfikacji prawa koronnego w Rzeczypospolitej szlacheckiej XV-XVII stulecia” Prawo i Więź, nr 4 (2022): 662-686.
- Papierkowski Zdzisław, „Dowód pośredni w średniowiecznym procesie karnym” Prawo Kanoniczne, z. 3-4 (1964): 117-143.
- Płaza Stanisław, Historia prawa w Polsce na tle porównawczym, cz. I: X-XVIII w. Kraków: Księgarnia Akademicka, 1997.
- Płaza Stanisław, „Rozwój staropolskiego prawa sądowego na tle tendencji europejskich” Studia z Dziejów Państwa i Prawa Polskiego, cz. 2 (2006): 343-367.
- Rafacz Józef, Dawny proces polski. Warszawa: Księgarnie Gebethnera i Wolffa, 1925.
- Rafacz Józef, „Zasada dyspozytywności w dawnym procesie polskim” Przegląd Historyczny, nr 2 (1929): 183-199.
- Śliwiński Stanisław, Polski proces karny przed sądem powszechnym. Zasady ogólne. Warszawa: Gebethner i Wolff, 1948.
- Uruszczak Wacław, „Próba kodyfikacji prawa polskiego w okresie Odrodzenia „Korektura praw” z 1532 roku”, [w:] Dzieje kodyfikacji prawa. Materiały na konferencję historyków prawa w Karpaczu. 79-92. Poznań: Polskie Towarzystwo Historyczne. Komisja Historyczno-Prawna, 1974.
- Uruszczak Wacław, Próba kodyfikacji prawa polskiego w pierwszej połowie XVI wieku. Korektura Praw z 1532 r. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1979.
- Wiązek Paweł, „Prawo karne w konstytucjach sejmu koronacyjnego z roku 1588” Acta Universitatis Wratislaviensis. Prawo, nr 3948 (2019): 67-84.
- Zdrójkowski Zbigniew, „Proces ziemski”, [w:] Zdzisław Kaczmarczyk, Bogusław Leśnodorski, Historia państwa i prawa Polski, t. II. Od połowy XV wieku do r. 1795. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1968.
Referencje
Balzer Oswald, Przewód sądowy polski w zarysie (Wykład uniwersytecki). Lwów: Towarzystwo Naukowe, 1935.
Bardach Juliusz, „Statuty litewskie – pomniki prawa doby Odrodzenia”, [w:] Dzieje kodyfikacji prawa. Materiały na konferencję historyków prawa w Karpaczu. 11-42. Poznań: Polskie Towarzystwo Historyczne. Komisja Historyczno-Prawna, 1974.
Borkowska-Bagieńska Ewa, Historia prawa sądowego. Warszawa: Lexis Nexis, 2010.
Bukowska Krystyna, Tomasz Drezner 1560-1610. Polski romanista XVII wieku i jego znaczenie dla nauki prawa w Polsce. Warszawa: Wydawnictwo Prawnicze, 1960.
Estreicher Stanisław, Wykłady z historii ustroju państwa i prawa na zachodzie Europy. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2000.
Janicka Danuta, „Dowody w procesie karnym w świetle trzech rewizji prawa chełmińskiego z XVI wieku”, [w:] Historia prawa. Historia kultury. Liber memorialis Vitoldo Maisel dedicatus, red. Ewa Borkowska-Bagieńska, Henryk Olszewski. 167-183. Poznań: „Printer”, 1994.
Janicka Danuta, „Wszczęcie postępowania karnego w świetle trzech rewizji prawa chełmińskiego z XVI wieku” Acta Universitatis Nicolai Copernici. Nauki Humanistyczno-Społeczne. Prawo, z. 304 (1996): 89-114.
Kaczmarczyk Zdzisław, „Demokracja szlachecka”, [w:] Zdzisław Kaczmarczyk, Bogusław Leśnodorski, Historia państwa i prawa Polski, t. II, Od połowy XV wieku do r. 1795. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1968.
Kutrzeba Stanisław, Dawne polskie prawo sądowe w zarysie (I. Prawo karne. II. Postępek sądowy). Lwów-Warszawa-Kraków: Zakład Narodowy Imienia Ossolińskich, 1927.
Matuszewski Jacek S., „Bliższość do dowodu w Statutach Kazimierza Wielkiego” Studia z Dziejów Państwa i Prawa Polskiego, t. V (2000): 47-59.
Mikołajczyk Marian, „Kilka uwag o torturach w prawie ziemskim w Polsce”, [w:] Z dziejów sądów i prawa, red. Adam Lityński. 55-64. Katowice: Uniwersytet Śląski, 1992.
Mikołajczyk Marian, Proces kryminalny w miastach Małopolski XVI-XVIII wieku. Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, 2013.
Mikołajczyk Marian, „Stan badań nad procesem ziemskim w Polsce XVI-XVIII wieku”, [w:] Z dziejów prawa Rzeczypospolitej Polskiej, red. Adam Lityński. 35-61. Katowice: Uniwersytet Śląski, 1991.
Moniuszko Adam, „Iuramentum corporale praestitit. Przyczynek do badań nad przysięgą dowodową w koronnym procesie ziemskim u schyłku XVI stulecia” Coųiyт. Aльмaнax coųiaльнoї icтopiї, Binycк 9 (2010): 361-372.
Moniuszko, Adam. „Postulaty zmian w ziemskim procesie koronnym a próba jego reformy na przełomie XVI i XVII wieku.” Zeszyty Prawnicze UKSW, z. 5 (2005): 147 – 173.
Moniuszko Adam, Prawo sądowe Rzeczypospolitej szlacheckiej (XVI-XVIII w.). Zarys wykładu z wyborem źródeł. Warszawa: Campidoglio, 2017.
Naworski Zbigniew, „Próby kodyfikacji prawa koronnego w Rzeczypospolitej szlacheckiej XV-XVII stulecia” Prawo i Więź, nr 4 (2022): 662-686.
Papierkowski Zdzisław, „Dowód pośredni w średniowiecznym procesie karnym” Prawo Kanoniczne, z. 3-4 (1964): 117-143.
Płaza Stanisław, Historia prawa w Polsce na tle porównawczym, cz. I: X-XVIII w. Kraków: Księgarnia Akademicka, 1997.
Płaza Stanisław, „Rozwój staropolskiego prawa sądowego na tle tendencji europejskich” Studia z Dziejów Państwa i Prawa Polskiego, cz. 2 (2006): 343-367.
Rafacz Józef, Dawny proces polski. Warszawa: Księgarnie Gebethnera i Wolffa, 1925.
Rafacz Józef, „Zasada dyspozytywności w dawnym procesie polskim” Przegląd Historyczny, nr 2 (1929): 183-199.
Śliwiński Stanisław, Polski proces karny przed sądem powszechnym. Zasady ogólne. Warszawa: Gebethner i Wolff, 1948.
Uruszczak Wacław, „Próba kodyfikacji prawa polskiego w okresie Odrodzenia „Korektura praw” z 1532 roku”, [w:] Dzieje kodyfikacji prawa. Materiały na konferencję historyków prawa w Karpaczu. 79-92. Poznań: Polskie Towarzystwo Historyczne. Komisja Historyczno-Prawna, 1974.
Uruszczak Wacław, Próba kodyfikacji prawa polskiego w pierwszej połowie XVI wieku. Korektura Praw z 1532 r. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1979.
Wiązek Paweł, „Prawo karne w konstytucjach sejmu koronacyjnego z roku 1588” Acta Universitatis Wratislaviensis. Prawo, nr 3948 (2019): 67-84.
Zdrójkowski Zbigniew, „Proces ziemski”, [w:] Zdzisław Kaczmarczyk, Bogusław Leśnodorski, Historia państwa i prawa Polski, t. II. Od połowy XV wieku do r. 1795. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1968.