Formula processus: Geneza, treść, dzieje, znaczenie

Abstrakt

Artykuł przedstawia charakterystykę jednego z ważniejszych źródeł prawa w szlacheckiej Rzeczypospolitej. Był to jedyny urzędowy kodeks procesowego prawa ziemskiego zaakceptowany przez część posłów na sejmie walnym w 1523 r. i obowiązujący aż do upadku państwa. Składała się Formula ze 111 artykułów podzielonych na dwie części. Pierwsza, obejmująca art. 1 – 75 zawierała przepisy natury normatywnej, druga była wyłącznie zbiorem formuł procesowych związanych z rozmaitymi aktami prawnymi. Formula nie była wyczerpującą kodyfikacją procesu sądowego, zwłaszcza nie unormowała kwestii dowodów; najwięcej przepisów dotyczyło postępowania egzekucyjnego. Przy jej opracowaniu jej autorzy korzystali z wcześniejszych źródeł i opracowań opierając się przede wszystkim na prawie małopolskim. Była dziełem bardzo pożytecznym stojącym na niezłym poziomie prawniczym. Najważniejszym jej postanowieniem było wprowadzenie apelacji.

    Z powodów politycznych wprowadzano ją do obrotu prawnego w różnych terytoriach państwa niemal przez pół wieku, nie cieszyła się też zbytnią popularnością, choć używano jej przepisów powszechnie.

     Co ciekawe, uwagi dotyczące małej popularności Formulae processus dotyczą także czasów współczesnych. Całościowego opracowania tego cennego źródła prawa nie ma do dnia dzisiejszego, a poza nielicznymi wyjątkami autorzy rozmaitych podręczników o kodeksie wspominają ograniczając się wszakże do paru zdań jego ogólnej charakterystyki.