Przejdź do głównego menu Przejdź do sekcji głównej Przejdź do stopki
Prawo i Więź

Artykuły

Nr 5 (2024): Prawo i Więź Nr 5 (52) 2024

Powrót do koncepcji pełnomocnictwa opiekuńczego. Uwagi na tle analizy instytucji ubezwłasnowolnienia w prawie polskim

DOI
https://doi.org/10.36128/PRIW.VI52.997
Przesłane
31 lipca 2024
Opublikowane
18.12.2024

Abstrakt

Obowiązujące w prawie prywatnym od niemal sześćdziesięciu lat rozwiązania normatywne w obszarze sytuacji prawnej osób niepełnosprawnych psychicznie i intelektualnie są archaiczne i nieodpowiadające standardom międzynarodowym. Współcześnie krytykowana jest zwłaszcza instytucja ubezwłasnowolnienia. Dynamiczny rozwój idei praw człowieka oraz stopniowo, ale skutecznie dokonująca się zmiana w podejściu do problematyki osób niepełnosprawnych psychicznie i intelektualnie w sposób oczywisty generuje potrzebę współczesnego spojrzenia na instytucję ubezwłasnowolnienia. W tym kontekście nie do zaakceptowania pozostają przyjęte w polskim prawie prywatnym rozwiązania normatywne urzeczywistniające archaiczny model „ochrony” oparty na pozbawieniu albo ograniczeniu zdolności do czynności prawnych osób niepełnosprawnych psychicznie czy intelektualnie, a w konsekwencji wyłączający je z samodzielnego uczestniczenia w obrocie prawnym. Indywidualistyczne podejście do osób niepełnosprawnych, rzeczywiste respektowanie ich wolności i autonomii wyklucza zachowanie substytucyjnego modelu podejmowania decyzji jako zasady. Rozwiązania normatywne oparte na takim modelu pomijają najistotniejszy element podejmowania decyzji, jakim jest autonomia i wola podmiotu. Ubezwłasnowolnienie nie służy już celom, do realizacji których zostało wprowadzone, a pozbawienie albo ograniczenie prawa decydowania o sobie nie może być uznawane za jakikolwiek instrument ochrony osób niepełnosprawnych psychicznie i intelektualnie. Ubezwłasnowolnienie jest postrzegane wręcz jako realne zagrożenie, które czyni niemożliwym wyrównywanie szans osób niepełnosprawnych, w tym w szczególności dążenie do ich integracji ze społeczeństwem, zagwarantowanie ich samodzielności i niezależności. Wprowadzenie instytucji pełnomocnictwa opiekuńczego należy taktować jako wstęp do zmian w systemie prawnym, które we współczesnym świecie wydają się wręcz nieuchronne.  

Bibliografia

  1. Balwicka-Szczyrba Małgorzata, „Rozważania nad wsparciem osób starszych w obrocie cywilnoprawnym” Acta Iuris Stetinensis, nr 39 (2022): 9-22.
  2. Balwicka-Szczyrba Małgorzata, Anna Sylwestrzak, „Instytucja ubezwłasnowolnienia w perspektywie unormowań Konstytucji RP oraz Konwencji ONZ o prawach osób niepełnosprawnych” Gdańskie Studia Prawnicze, t. XI (2018): 151-167.
  3. Domański Maciej, „Konwencja ONZ o prawach osób niepełnosprawnych w interpretacji Komitetu do spraw praw osób niepełnosprawnych a podstawowe instytucje prawa cywilnego” Prawo w działaniu. Sprawy cywilne, nr 40 (2019): 123-165.
  4. Domański Maciej, „Ubezwłasnowolnienie w prawie polskim a wybrane standardy międzynarodowej ochrony praw człowieka” Prawo w działaniu. Sprawy cywilne, nr 17 (2014): 7-48.
  5. Domański Maciej, Względne przeszkody małżeńskie. Warszawa: Wolters Kluwer, 2013.
  6. Drobot Jolanta, „Ubezwłasnowolnienie całkowite na tle rozwiązań europejskich” Radca Prawny, nr 1 (2020): 115-132.
  7. Góraj Andrzej, „Wpływ ubezwłasnowolnienia na losy osób ubezwłasnowolnionych” Psychiatria Polska, nr 1-2 (1982): 39-44.
  8. Górski Antoni, Jan Paweł Górski, „Zmiany w postępowaniu o ubezwłasnowolnienie” Przegląd Sądowy, nr 11-12 (2007): 15-24.
  9. Greguła Joanna, „Przedstawicielstwo opiekuńcze – projekt nowej instytucji w prawie rodzinnym” Krakowski Przegląd Notarialny, nr 2 (2016): 17-48.
  10. Grzejszczak Roman, Małgorzata Szeroczyńska, „Ubezwłasnowolnienie i inne formy wsparcia dla osób z niepełnosprawnością intelektualną w Polsce – teoria i praktyka”, [w:] Jeśli nie ubezwłasnowolnienie, to co? Prawne formy wsparcia osób z niepełnosprawnością intelektualną, red. Karolina Kędziora. Warszawa: Polskie Towarzystwo Prawa Antydyskryminacyjnego, 2012.
  11. Gudowski Jacek, „Ubezwłasnowolnienie – relikt normatywny czy przejaw prawnego obskurantyzmu?”, [w:] Ius et Ratio. Księga jubileuszowa dedykowana Profesor Elżbiecie Skowrońskiej-Bocian, red. Witold Borysiak. Jacek Wierciński, Agnieszka Gołaszewska, Marcin Maria Olechowski. 126-141. Warszawa: Wolters Kluwer, 2022.
  12. Hajdukiewicz Danuta, Opiniowanie sądowo-psychiatryczne w sprawach cywilnych. Warszawa: Instytut Psychiatrii i Neurologii, 2008.
  13. Heitzman Janusz, „Opiniowanie w sprawach cywilnych”, [w:] Psychiatria, red. Marek Jarema, Jolanta Rabe-Jabłońska. Warszawa: Wydawnictwo Lekarskie PZWL, 2011.
  14. Kleniewska Irena, „Praktyka sądowa w zakresie ustanawiania i nadzorowania opieki dla osoby ubezwłasnowolnionej całkowicie” Prawo w działaniu. Sprawy cywilne, nr 4 (2008): 104-118.
  15. Kleniewska Irena, Małgorzata Szeroczyńska, „Założenia uregulowania w polskim prawie instytucji asystenta prawnego osoby z niepełnosprawnością intelektualną lub psychospołeczną”, [w:] Jeśli nie ubezwłasnowolnienie, to co? Prawne formy wsparcia osób z niepełnosprawnością intelektualną, red. Karolina Kędziora. Warszawa: Polskie Towarzystwo Prawa Antydyskryminacyjnego, 2012.
  16. Kociucki Leszek, „Niektóre problemy nowelizacji polskiego prawa o ubezwłasnowolnieniu” Studia Prawnicze, z. 3 (2013): 103-122.
  17. Kociucki Leszek, Zdolność do czynności prawnych osób dorosłych i jej ograniczenia. Warszawa: C. H. Beck, 2011.
  18. Kodeks postępowania cywilnego, t. III, Postępowanie nieprocesowe, w razie zaginięcia lub zniszczenia akt, zabezpieczające i egzekucyjne. Komentarz do artykułów 506-1088, red. Kazimierz Piasecki, Andrzej Marciniak. Warszawa: C. H. Beck, 2012.
  19. Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz. Postępowanie rozpoznawcze. Postępowanie zabezpieczające, red. Tadeusz Ereciński. Warszawa: Lexis Nexis, 2012.
  20. Krzekotowska Krystytna, „Ubezwłasnowolnienie w prawie polskim” Zeszyty Naukowe Instytutu Badania Prawa Sądowego, nr 32 (1989): 50-60.
  21. Księżak Paweł, „art. 12 i 16.ʺ W Kodeks cywilny. Komentarz. Część ogólna, red. Małgorzata Pyziak-Szafnicka. Lex, 2014.
  22. Księżak, Paweł, „art. 16.”, [w:] Kodeks cywilny. Komentarz, red. Witold Borysiak. Warszawa: C. H. Beck, 2024, Legalis.
  23. Kurowski Krzysztof, „Niepełnosprawność i osoba niepełnosprawna – od medycznego do społecznego modelu niepełnosprawności” Biuletyn Rzecznika Praw Obywatelskich, nr 10 (2012): 8-15.
  24. Kurowski Krzysztof, „Ubezwłasnowolnienie?” Psychiatria. Pismo dla praktyków, nr 3 (2015): 14-16.
  25. Lipowicz Irena, „Wprowadzenie” Biuletyn Rzecznika Praw Obywatelskich, nr 10 (2012): 5-7.
  26. Lubiński Kazimierz, Postępowanie o ubezwłasnowolnienie. Warszawa: Wydawnictwo Prawnicze, 1979.
  27. Ludwiczak Larysa, Ubezwłasnowolnienie w polskim systemie prawnym. Warszawa: Lexis Nexis, 2012.
  28. Machnikowski Piotr, „Instytucja opieki nad pełnoletnim w pracach Komisji Kodyfikacyjnej Prawa Cywilnego w latach 2012-2015” Państwo i Prawo, z. 4 (2019): 133-142.
  29. Machnikowski Piotr, „Pełnomocnictwo opiekuńcze w pracach Komisji Kodyfikacyjnej Prawa Cywilnego w latach 2012-2015” Rejent, nr 5 (2016): 50-59.
  30. Małgorzata Pyziak-Szafnicka, „Ubezwłasnowolnienie jako środek ochrony osób dotkniętych chorobami otępiennymi i chorobą Alzheimera – aktualna regulacja i projektowane zmiany” Studia Prawno-Ekonomiczne, t. CXI (2019): 63-77.
  31. Manowska Małgorzata, Piotr Gałecki, „Procesowe i materialne aspekty ochrony praw osoby, wobec której toczy się postępowanie o ubezwłasnowolnienie (część I)” Psychiatria Polska, nr 1 (2019): 167-176.
  32. Manowska Małgorzata, Piotr Gałecki, „Procesowe i materialne aspekty ochrony praw osoby, wobec której toczy się postępowanie o ubezwłasnowolnienie (część II)” Psychiatria Polska, nr 1 (2019): 77-189.
  33. Mańkowska Zofia, Ubezwłasnowolnienie i inne formy wsparcia osób żyjących z chorobą otępienną, w tym z chorobą Alzheimera. Przegląd systemów wsparcia z chorobami otępiennymi na świecie. Warszawa: Biuro Rzecznika Praw Obywatelskich, 2021. https://.bip.brpo.gov.pl.
  34. Markiewicz Inga, Janusz Heitzman, Anna Pilszyk, „Ubezwłasnowolnienie – instytucja wciąż potrzebna?” Psychiatria, nr 4 (2014): 203-209.
  35. Mróz Dominika, „Krytycznie wobec postulatu zniesienia ubezwłasnowolnienia w kontekście harmonizacji polskiego prawa cywilnego z Konwencją ONZ o prawach osób niepełnosprawnych” Acta Iuris Stetinensis, nr 4 (2011): 7-43.
  36. Paprzycki Lech Krzysztof, „Psychiatryczno-neurologiczno-psychologiczne aspekty postępowania cywilnego w przedmiocie ubezwłasnowolnienia – zagadnienia wybrane” Palestra, nr 1-2 (2009): 9-21.
  37. Pasieka-Kuzara Marta, „Bliski koniec instytucji ubezwłasnowolnienia?” Transformacje Prawa Prywatnego, nr 2 (2021): 85-104.
  38. Pazdan Maksymilian, „Osoby fizyczne”, [w:] System Prawa Prywatnego, t. I, Prawo cywilne – część ogólna, red. Marek Safjan. Warszawa: C. H. Beck, 2012.
  39. Sylwestrzak Anna, „Władza rodzicielska nad dzieckiem ubezwłasnowolnionym całkowicie” Prawo i Więź, nr 3 (2022): 161-178.
  40. Sylwestrzak Anna, Glosa do postanowienia SN z dnia 16 kwietnia 2010r., IV CSK 470/09. http://lex.online.wolterskluwer.pl.
  41. Tomaszewska Monika, Charakter prawny decyzji o ubezwłasnowolnienie w sądowym stosowaniu prawa. Toruń: Wydawnictwo Adam Marszałek, 2008.
  42. Urnst Eryk, „Ubezwłasnowolnienie” Transformacje Prawa Prywatnego, nr 4 (2010): 21-32.
  43. Wilejczyk Magdalena, Zagadnienia etyczne części ogólnej prawa cywilnego. Warszawa: C. H. Beck, 2014.
  44. Witczak Władysław, Hanna Witczak, „Szczególny charakter dowodu z opinii biegłych w postępowaniu o ubezwłasnowolnienie”, [w:] Universitati serviens. Księga pamiątkowa ku czci Księdza Profesora Stanisława Wilka SDB, red. Janusz Walkusz, Marzena Krupa. Lublin: Wydawnictwo KUL, 2014.
  45. Wołowicz-Ruszkowska Agnieszka, „Niepełnosprawność intelektualna – wielowymiarowość zjawiska”, [w:] Osoba z niepełnoprawnością intelektualną w postępowaniach sądowych i przed innymi organami, red. Monika Zima-Parjaszewska. 15-47. Warszawa: Polskie Stowarzyszenie na Rzecz Osób z Upośledzeniem Umysłowym, 2015.
  46. Wójcik Sylwester, „Glosa do postanowienia SN z dnia 15 maja 1969r. (I CR 132/68)” Nowe Prawo, nr 1 (1970): 114-124.
  47. Zaradkiewicz Kamil, „Ubezwłasnowolnienie – perspektywa konstytucyjna a instytucja prawa cywilnego”, [w:] Prawa osób z niepełnosprawnością intelektualną lub psychiczną w świetle międzynarodowych instrumentów ochrony praw człowieka, red. Dorota Pudzianowska. 190-213. Warszawa: Wolters Kluwer, 2014.
  48. Zima Monika, „Sprawni w prawie. Ubezwłasnowolnienie osoby z niepełnosprawnością intelektualną. Warszawa: Polskie Stowarzyszenie na rzecz Osób z Upośledzeniem Umysłowym, 2007.
  49. Zima-Parjaszewska Monika, „Artykuł 12 Konwencji ONZ o prawach osób z niepełnosprawnościami a ubezwłasnowolnienie w Polsce” Studia Prawnicze, z. 2 (2013): 79-102.
  50. Zima-Parjaszewska Monika, „Równość osób z niepełnosprawnościami wobec prawa – sytuacja prawna osób ubezwłasnowolnionych” Biuletyn Rzecznika Praw Obywatelskich, nr 10 (2012): 16-25.
  51. Zima-Parjaszewska Monika, „Status prawny osoby z niepełnosprawnością intelektualną w świetle Konwencji Narodów Zjednoczonych o prawach osób z niepełnosprawnościami i innych aktów prawa międzynarodowego”, [w:] Osoba z niepełnoprawnością intelektualną w postępowaniach sądowych i przed innymi organami, red. Maria Zima-Parjaszewska. Warszawa: Polskie Stowarzyszenie na Rzecz Osób z Upośledzeniem Umysłowym, 2015.
  52. Zoń Katarzyna Maria, „O potrzebie nowelizacji przepisów Kodeksu cywilnego w zakresie instytucji ubezwłasnowolnienia”, [w:] Wokół rekodyfikacji prawa cywilnego. Prace jubileuszowe, red. Piotr Stec, Mariusz Załucki. 135-150. Kraków: Oficyna Wydawnicza AFM, 2015.

Pobrania

Brak dostępnych danych do wyświetlenia.