logo czasopisma

Articles

online-first

HISTORYCZNE I KONSTYTUCYJNE KORZENIE NIESTABILNOŚCI RZĄDÓW WE WŁOSZECH

DOI:
https://doi.org/10.36128/3f96hg08
Submitted
10 October 2025
Published
19-12-2025

Abstract

Artykuł analizuje historyczne i konstytucyjne korzenie niestabilności rządów włoskich, ukazując związek między „czystym” modelem parlamentarnym przyjętym w Konstytucji z 1948 r. a jego skutkami systemowymi i politycznymi. Autor przedstawia ewolucję ustroju państwa włoskiego, relacje między Parlamentem a Rządem oraz rolę Prezydenta Republiki w kontekście braku mechanizmów racjonalizacji parlamentarnej. W pracy dokonano także porównania z innymi systemami europejskimi, zwłaszcza z Polską i Niemcami, w celu wskazania źródeł większej stabilności instytucjonalnej. Artykuł kończy się refleksją nad współczesnymi propozycjami reform konstytucyjnych i poszukiwaniem równowagi między praworządnością a reprezentacją demokratyczną. 

References

  1. Allegretti, Umberto. “Procedura, procedimento, processo. Un’ottica di democrazia partecipativa.” Diritto amministrativo 4 (2007): 779–804.
    View in Google Scholar
  2. Antonini, Claudia, e Emanuele Colonnella. “Il grande azzardo. Cronaca del convegno Il Premierato cambierà la democrazia? dell’8 aprile 2024: riflessioni a margine della riforma.” Sapienza Legal Papers 12 (2024): 117–146.
    View in Google Scholar
  3. Balicki, Ryszard. “Constitutional Guarantees for the Stability of the Council of Ministers.” Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny 80, n. 1 (2018): 205–214.
    View in Google Scholar
  4. Balicki, Ryszard. “Relacje między organami władzy wykonawczej – na drodze do systemu kanclerskiego.” In Konieczne i pożądane zmiany Konstytucji RP z 2 kwietnia 1997 roku, a cura di B. Banaszak e M. Jabłoński, 329. Wrocław, 2010.
    View in Google Scholar
  5. Barbisan, Benedetta. “The Republic of Parties: From Singular to Plural in the 1948 Italian Constitution.” Giornale di Storia Costituzionale 39 (2020): 173.
    View in Google Scholar
  6. Bobbio, Luigi. “Il dibattito pubblico sulle grandi opere. Il caso dell’autostrada di Genova.” Rivista italiana delle politiche pubbliche (2010): 11–12.
    View in Google Scholar
  7. Cacace, Pietro, e Giovanni Mamarella. Il Quirinale: storia politica e istituzionale da De Nicola a Napolitano. Roma-Bari: Laterza, 2011.
    View in Google Scholar
  8. Capelli, Fausto. “Governo dei tecnici, sistema costituzionale nell’Unione Europea e gestione del potere politico in Italia.” Revista Temas Socio-Juridicos 64 (2013): 1–18.
    View in Google Scholar
  9. Caringella, Francesco, Francesco Romano e Antonella Giuncato. L’ordinamento degli enti locali: commentario al testo unico. Milano: Ipsoa, 2007.
    View in Google Scholar
  10. Celotto, Alfonso. La Costituzione presbite. Firenze: Bompiani, 2022.
    View in Google Scholar
  11. Celotto, Alfonso. “I rapporti tra l’ordinamento comunitario e quello nazionale nella giurisprudenza costituzionale italiana.” In Riforme costituzionali e gli itinerari della democrazia in Europa: Italia e Polonia a confronto, a cura di G. Candido De Martin, Z. Witkowski e P. Gambale, 273–296. Padova, 2007.
    View in Google Scholar
  12. Chimenti, Carlo. Principi e regole delle assemblee politiche. Torino: Giappichelli, 2004.
    View in Google Scholar
  13. Ciriello, Maria. “Le riforme costituzionali dopo la riduzione del numero dei parlamentari.” Nomos – Le attualità nel diritto 3 (2021), dostęp: 2 października 2025 r., https://www.nomos-leattualitaneldiritto.it/wp-content/uploads/2021/10/M.-Ciriello.-Le-riforme-costituzionali.pdf.
    View in Google Scholar
  14. Cittadino, Carlo. Intervento al Convegno “Il dibattito pubblico alla prova delle prime esperienze”, La Sapienza, Università di Roma, 22 novembre 2022.
    View in Google Scholar
  15. De Caro, Carmela. “Il Parlamento della Quarta Repubblica: identità assembleare ritrovata.” Giornale di Storia Costituzionale 8 (2004): 165–182.
    View in Google Scholar
  16. De Martino, Gaetano. “Rappresentanza, antipolitica e taglio dei parlamentari. Una riforma contro il popolo.” Costituzionalismo.it 3 (2021), dostęp: 2 października 2025 r., https://www.costituzionalismo.it/wp-content/uploads/Fasc3-2021-2.-De-Martino.pdf.
    View in Google Scholar
  17. De Rosa, Francesco, Sergio Gallo e Ignazio Sangiuliano. Diritto degli enti locali. Napoli, 2006.
    View in Google Scholar
  18. Elia, Leopoldo. “Governo (forme di).” In Enciclopedia del diritto, vol. XIX. Milano: Giuffrè Editore, 1970.
    View in Google Scholar
  19. Ferrarese, Maria Rosaria. “La ‘questione’ della seconda Camera: i progetti di riforma del bicameralismo nel prisma del diritto comparato.” DPCE Online 4 (2016), dostęp: 2 października 2025 r., https://www.dpceonline.it/index.php/dpceonline/article/download/1244/1200/2227.
    View in Google Scholar
  20. Gambino, Giuseppe. “Il semipresidenzialismo debole: riflessioni sulle proposte di riforma italiana.” Astrid-Online.it, dostęp: 2 października 2025 r., https://www.astrid-online.it/static/upload/protected/GAMB/GAMBINO-Semipresid-debole.pdf.
    View in Google Scholar
  21. Giannotti, Francesca. “La crisi del parlamentarismo e il ruolo del Capo dello Stato.” Rivista AIC – Associazione Italiana dei Costituzionalisti 4 (2022), dostęp: 2 października 2025 r., https://www.rivistaaic.it/images/rivista/pdf/4_2022_02_Giannotti.pdf.
    View in Google Scholar
  22. Herzog, Roman. “Pozycja Bundesratu w demokratycznym państwie federalnym.” In Parlament Republiki Federalnej Niemiec, a cura di J. Isensee e P. Kirchhof, trad. B. Banaszak, 190. Warszawa, 1995.
    View in Google Scholar
  23. “Italy’s Constitutional Reform Debates.” Friedrich-Ebert-Stiftung Library (FES), dostęp: 2 października 2025 r., https://library.fes.de/pdf-files/bueros/rom/20584.pdf.
    View in Google Scholar
  24. Kustra, Aleksandra. “Przepisy Konstytucji Włoch dotyczące integracji europejskiej.” Państwo i Prawo 12 (2018): 57–70.
    View in Google Scholar
  25. Lanchester, Fulco. “Italy, Germany and the Nightmare of Weimar.” Historia Constitucional 20 (2019): 415–434.
    View in Google Scholar
  26. “L’instabilità dei governi italiani e la forma di governo neoparlamentare.” Federalismi.it, dostęp: 2 października 2025 r., https://www.federalismi.it/nv14/articolo-documento.cfm?Artid=48927.
    View in Google Scholar
  27. Lupo, Nicola. “Il procedimento legislativo ordinario in prospettiva comparata.” Osservatorio sulle fonti 2 (2018), dostęp: 2 października 2025 r., https://www.osservatoriosullefonti.it/archivi/archivio-saggi/speciali/speciale-tosi-ricerca-2018-fasc-n-2-2018/1213-il-procedimento-legislativo-ordinario-in-prospettiva-comparata-italia/file.
    View in Google Scholar
  28. Mamarella, Giovanni, e Pietro Cacace. Il Quirinale: storia politica e istituzionale da De Nicola a Napolitano. Roma-Bari: Laterza, 2011.
    View in Google Scholar
  29. Martines, Temistocle. Diritto costituzionale. Milano: Giuffrè, 1992.
    View in Google Scholar
  30. Massari, Maurizio. “I partiti nel nuovo sistema politico italiano. Forme della rappresentanza e nuove dinamiche.” Seminario Astrid, dostęp: 2 października 2025 r., https://www.astrid-online.it/static/upload/protected/Mass/Massari_Il-Nuovo-sistema-partitico-italiano.pdf.
    View in Google Scholar
  31. Michieli, Michele. “Il Parlamento e la riforma della forma di governo.” Amministrazione in cammino – LUISS Guido Carli, lipiec 2024, dostęp: 2 października 2025 r., https://www.amministrazioneincammino.luiss.it/wp-content/uploads/2024/07/MICHIELI.pdf.
    View in Google Scholar
  32. Mojak, Ryszard. Parlament a rząd w ustroju Trzeciej Rzeczypospolitej Polskiej. Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, 2007.
    View in Google Scholar
  33. Opaliński, Bartłomiej. Rozdzielenie kompetencji władzy wykonawczej między Prezydenta RP oraz Radę Ministrów na tle Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z 1997 roku. LEX, 2012.
    View in Google Scholar
  34. Patyra, Sławomir. “Konstruktywne wotum nieufności jako formuła tworzenia i dymisji Rady Ministrów.” Przegląd Sejmowy 1, nr 42 (2001): 17–36.
    View in Google Scholar
  35. Perini, Mario. “The Head of the State from the Sixties until the Nineties.” Diritto & Questioni Pubbliche 16, n. 2 (2016): 367–392.
    View in Google Scholar
  36. Rescigno, Giovanni Maria. “Il Presidente della Repubblica e il sistema costituzionale italiano.” Astrid-Online.it, dostęp: 2 października 2025 r., https://www.astrid-online.it/static/upload/protected/Resc/Rescigno_Presidente-repubblica_romaluiss.pdf.
    View in Google Scholar
  37. “Riforma costituzionale Renzi–Boschi.” Wikipedia Italia, ostatnia aktualizacja 25 września 2025 r., dostęp: 2 października 2025 r., https://it.wikipedia.org/wiki/Riforma_costituzionale_Renzi-Boschi.
    View in Google Scholar
  38. Suszycka-Jasch, Magdalena, e Joanna Wawrzyniak. “O próbie rewizji konstytucji Republiki Italii.” Państwo i Prawo 6 (2007): 87–103.
    View in Google Scholar
  39. “Trasformismo.” Enciclopedia Italiana Treccani, dostęp: 2 października 2025 r., https://www.treccani.it/enciclopedia/trasformismo_(Enciclopedia-Italiana)/.
    View in Google Scholar
  40. Vergottini, Giuseppe de. “Geneza i ewolucja Konstytucji Republiki Włoskiej.” In Konstytucja Włoch, tłum. i wstęp W. Witkowski. Warszawa: Wydawnictwo Sejmowe, 2004.
    View in Google Scholar
  41. Witkowski, Zbigniew. Ustrój konstytucyjny współczesnych Włoch w aktualnej fazie jego przemian 1989–2004. Toruń: TNOiK, 2004.
    View in Google Scholar
  42. Wyrzykowski, Mirosław. O wartościach Konstytucji RP. Warszawa, 2021.
    View in Google Scholar
  43. Zaccone, Paolo. “Ewolucja włoskiego systemu wyborczego – od narodzin republiki do reformy z 2015 r.” Studia Iuridica Toruniensia 17, n. 2 (2017): 323–346.
    View in Google Scholar
  44. De Martino, Gaetano. “Rappresentanza, antipolitica e taglio dei parlamentari. Una riforma contro il popolo.” Costituzionalismo.it 3 (2021), dostęp: 2 października 2025 r., https://www.costituzionalismo.it/wp-content/uploads/Fasc3-2021-2.-De-Martino.pdf.
    View in Google Scholar
  45. De Rosa, Francesco, Sergio Gallo e Ignazio Sangiuliano. Diritto degli enti locali. Napoli, 2006.
    View in Google Scholar
  46. .
    View in Google Scholar
  47. Ferrarese, Maria Rosaria. “La ‘questione’ della seconda Camera: i progetti di riforma del bicameralismo nel prisma del diritto comparato.” DPCE Online 4 (2016), dostęp: 2 października 2025 r., https://www.dpceonline.it/index.php/dpceonline/article/download/1244/1200/2227.
    View in Google Scholar
  48. Gambino, Giuseppe. “Il semipresidenzialismo debole: riflessioni sulle proposte di riforma italiana.” Astrid-Online.it, dostęp: 2 października 2025 r., https://www.astrid-online.it/static/upload/protected/GAMB/GAMBINO-Semipresid-debole.pdf.
    View in Google Scholar
  49. Giannotti, Francesca. “La crisi del parlamentarismo e il ruolo del Capo dello Stato.” Rivista AIC – Associazione Italiana dei Costituzionalisti 4 (2022), dostęp: 2 października 2025 r., https://www.rivistaaic.it/images/rivista/pdf/4_2022_02_Giannotti.pdf.
    View in Google Scholar
  50. Herzog, Roman. “Pozycja Bundesratu w demokratycznym państwie federalnym.” In Parlament Republiki Federalnej Niemiec, a cura di J. Isensee e P. Kirchhof, trad. B. Banaszak, 190. Warszawa, 1995.
    View in Google Scholar
  51. Kustra, Aleksandra. “Przepisy Konstytucji Włoch dotyczące integracji europejskiej.” Państwo i Prawo 12 (2018): 57–70.
    View in Google Scholar
  52. Lanchester, Fulco. “Italy, Germany and the Nightmare of Weimar.” Historia Constitucional 20 (2019): 415–434.
    View in Google Scholar
  53. Lupo, Nicola. “A Review of the Studies on the Italian Parliament between an Everchanging Electoral Legislation and a Static Form of Government.” Giornale di Storia Costituzionale 36 (2018): 251–270.
    View in Google Scholar
  54. Mamarella, Giovanni, e Pietro Cacace. Il Quirinale: storia politica e istituzionale da De Nicola a Napolitano. Roma-Bari: Laterza, 2011.
    View in Google Scholar
  55. Martines, Temistocle. Diritto costituzionale. Milano: Giuffrè, 1992.
    View in Google Scholar
  56. Michieli, Michele. “Il Parlamento e la riforma della forma di governo.” Amministrazione in cammino – LUISS Guido Carli, luglio 2024, dostęp: 2 października 2025 r., https://www.amministrazioneincammino.luiss.it/wp-content/uploads/2024/07/MICHIELI.pdf.
    View in Google Scholar
  57. Mojak, Ryszard. Parlament a rząd w ustroju Trzeciej Rzeczypospolitej Polskiej. Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, 2007.
    View in Google Scholar
  58. Opaliński, Bartłomiej. Rozdzielenie kompetencji władzy wykonawczej między Prezydenta RP oraz Radę Ministrów na tle Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z 1997 roku. LEX, 2012.
    View in Google Scholar
  59. Opaliński, Bartłomiej. “Rozporządzenie z mocą ustawy w Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z 2 kwietnia 1997 roku.” Przegląd Prawa Publicznego 1 (2012): 25–42.
    View in Google Scholar
  60. Perini, Mario. “The Head of the State from the Sixties until the Nineties.” Diritto & Questioni Pubbliche: Rivista di Filosofia del Diritto e Cultura Giuridica 16, n. 2 (dicembre 2016): 367–392.
    View in Google Scholar
  61. Sługocki, Jan. Organizacja i funkcjonowanie administracji publicznej we Włoszech. Zagadnienia administracyjnoprawne. Szczecin, 2005.
    View in Google Scholar
  62. Suszycka-Jasch, Magdalena, e Joanna Wawrzyniak. “O próbie rewizji konstytucji Republiki Italii.” Państwo i Prawo 6 (2007): 87–103.
    View in Google Scholar
  63. Tolli, Domenico. “Il dibattito pubblico per le grandi opere come risposta alla sindrome NIMBY.” Sapienza Legal Papers 11 (2024): 135–166.
    View in Google Scholar
  64. Vergottini, Giuseppe de. Diritto costituzionale. Padova: Cedam, 2006.
    View in Google Scholar
  65. Witkowski, Zbigniew. “Geneza i ewolucja Konstytucji Republiki Włoskiej.” Przegląd Sejmowy 6 (2007): 29–43.
    View in Google Scholar
  66. Witkowski, Zbigniew. Ustrój konstytucyjny współczesnych Włoch w aktualnej fazie jego przemian 1989–2004. Toruń: TNOiK, 2004.
    View in Google Scholar
  67. Wyrzykowski, Mirosław. O wartościach Konstytucji RP. Warszawa, 2021.
    View in Google Scholar
  68. Zaccone, Paolo. “Ewolucja włoskiego systemu wyborczego – od narodzin republiki do reformy z 2015 r.” Studia Iuridica Toruniensia 17, n. 2 (2017): 323–346.
    View in Google Scholar

Downloads

Download data is not yet available.